کفچه ماهی

آنچه در مورد آثار گونتر گراس عمومیت دارد این است که هیچکدام ساده و سردستی نیستند و آنچه به خصوص در مورد کفچه ماهی می توان گفت این است که حتی در قیاس با آثار گراس هم کار خاصی است.

 این اثر نسبتاً حجیم به طور خلاصه داستان چگونگی شکل گیری تاریخ و تمدن بشری و ادعا نامه ای است علیه  شکل کنونی آن.

زمان داستان شامل گذشته ی تاریخی و هنگام روایت است که به خصوص در بخش تاریخی به شدت غیر خطی (از نوع رفت و برگشتی با بازگشت های متعدد به رخدادی واحد) است. مکان رخدادهای تاریخی عمدتاً زادگاه نویسنده، دانتزیک و محل حوادث دوره ی روایت، کشور آلمان است.

کفچه ماهی شروعی غیر معمول دارد* که مصادف می شود با بارداری ایلزه بیل، همسر راوی. تعداد فصل های کتاب که هر کدام به چندین بخش با نام تقسیم شده با عدد ماههای بارداری ایلزه بیل برابر است و راوی در هر کدام از آنها، داستان فصلی از تاریخ بشر ـ حداقل انسان اروپایی ـ  را با نگاهی انتقادی و زبانی طنز آمیز برای همسرش تعریف می کند.

راوی که علاقه مند به آشپزی است در وجود خود نه زن آشپز دارد که هرکدام فصلی از تاریخ را نمایندگی می کند. نخستین زن آوا است؛ بزرگ مادر عصر حجر. در این زمان بشر به تازگی آتش را کشف کرده ( به تعبیر اسطوره ای آوا آن را از آسمان آورده) و مردان هنوز هیچ کاره اند. زنان این دوران پس از شیر دادن به اطفال خردسال، شیرشان را در اختیار مردان بزرگسال می گذارند « که آنها از جنب و جوش بیفتند و دیگر نظراتی تثبیت شده عنوان نکنند و ساکت چرت بزنند.»27

ویژگی بارز این عصر آن است که مردان هنوز نمی دانند در تولید مثل نقشی دارند و در نتیجه حقوق پدری وجود ندارد. در همین زمان است که کفچه ماهی سخن گو و همه چیز دان ـ که از یکی از داستان های برادران گریم وام گرفته شده ـ خود را به سبد نخستین مرد می اندازد. کفچه ماهی به مرد قول می دهد تا در صورتی که او را آزاد کند، هر زمان که صدایش زد نزد او برود و اطلاعاتی را که از سراسر جهان گرد آورده در اختیارش بگذارد.

باری کفچه ماهی نسل از پی نسل و فصل از پی فصل این بازی را با مردان تکرار می کند و بشر به کمک او از اعصار حجر، برنز، آهن، اوان مسیحیت ، گوتیک، رفرماسیون، باروک، روشنگری و از سوسیالیسم و کاپیتالیسم و انقلابها و ضد انقلابها عبور می کند تا می رسد به قرن بیستم و آستانه ی بحران نفتی اوایل دهه ی هفتاد.

او که در این زمان دیگر حوصله اش از مردان و آنچه بر سر جهان آورده اند سر رفته و اعتقاد پیدا کرده که« آقایان ورشکسته اند. سوء استفاده از قدرت ، توانایی آنها را کاسته است.» و «از هیچ محرکی دیگر کاری ساخته نیست.»71 این بار خود را به قلاب ماهیگیری یک زن بند می کند به این امید که با کمک به زنان آنان را به قدرت برساند و از این طریق جهان را نجات دهد.

زنان اما وقتی متوجه نقش کفچه ماهی در به قدرت رسیدن مردان می شوند دادگاهی بین المللی راه می اندارند  و او را با رعایت تمام تشریفات به محاکمه می کشند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 

*« ایلزه بیل متعاقبا نمک زد. اوایل اکتبر بود، بنابر این غذا، کتف گوسفند با لوبیا سبز و گلابی.»

مشخصات کتاب: کفچه ماهی، گونتر گراس، ترجمه ی عبدالرحمن صدریه، نشر فردوس.