خانه زاد

خانه زاد رمان اجتماعی و اعتراضی مطرحی است از نویسنده ی سرشناس آمریکایی، ریچارد رایت.

مکان داستان شیکاگو و زمان آن واپسین سال های دهه ی 1930 است؛ دوره ای که سیاهپوستان آمریکا هنوز گرفتار بی عدالتی اجتماعی ناشی از تبعیض نژادی و به تبع آن  فقر اقتصادی و فرهنگی اند.

شخصیت اصلی داستان جوانی سیاهپوست به اسم بیگر تاماس است. او به اتفاق خانواده اش که شامل مادر، خواهر و برادری کوچکتر است در وضعیتی فلاکت بار در یک اتاق فکسنی که جولانگاه موش های درشت مهاجم و خطرناک است در آپارتمانی اجاره ای در محله ی سیاهپوستان زندگی می کند؛ اتاقی چنان کوچک و بدون هرگونه پشت و پستو که وقتی مادر و خواهر می خواهند لباس عوض کنند دو برادر مجبورند رویشان را به سمت دیگر برگردانند.

بیگر که همانند خود نویسنده تا هشت کلاس بیشتر درس نخوانده، آدمی به واقع ترسو و فاقد اعتماد به نفس امّا ظاهراً قلدر و گردن کلفت است که ترجیح می دهد برای بیان خود به جای زبان از مشت هایش استفاده کند. او که در نوجوانی به دلیل انجام دله دزدی سابقه ی دستگیری و اقامت اجباری در دارالتأدیب را دارد، در شروع داستان به واسطه ی یک بنگاه کاریابی به عنوان راننده در خانه ی سفیدپوستی میلیونر استخدام می شود. کارفرمای او، آقای دالتون، از قضا صاحب آپارتمان های اجاره ای محله ی سیاهپوست ها است که خانه ی بیگر یکی از آنهاست. دالتون که مردی موقّر و خیّر است، سالانه مبالغ هنگفتی برای حمایت از سیاهپوستان خرج می کند. او به دلایلی انسان دوستانه اصرار داشته تا راننده ی مورد نظر حتما سیاه پوست و با سابقه ی خفیف بزهکاری باشد. ترکیب خانواده ی دالتون شامل خود او، همسری نابینا و دختری جوان و جسور در سن دانشجویی با گرایشات سیاسی کمونیستی به اسم ماری است.

دختر، پس از آشنایی با بیگر به اتفاق دوست پسری که از اعضای حزب کمونیست است تلاش می کند تا ضمن ایجاد روابط صمیمانه بیگر را با حزب آشنا کند. داشتن روابطی دوستانه با سفید پوست ها که بیگر از آنها نفرت دارد، در مخیله ی او هم نمی گنجد بنابر این صمیمیت دختر مایه ی ترس و عذاب او می شود. 

بیگر پیش از اتمام بیست و چهار ساعت نخست کارش، در ماجرایی دلهره آور، ناخواسته مرتکب جنایت می شود و این اقدام خود را با کاری هولناک برای پنهان کردن آن تکمیل می کند. نکته ی تامل برانگیز این ماجرا و کل داستان این است که او نه تنها از ارتکاب جنایتی که می تواند به دستگیری و اعدام او بیانجامد پشیمان نمی شود، بلکه با این کار برای نخستین بار در عمر خود احساس شخصیت و هویت می کند.

از جالب ترین شخصیت های داستان وکیل تسخیری بیگر، مکس است. مکس پیرمردی یهودی با گرایشات انسان دوستانه و برابری طلبانه است که به احتمال زیاد الگوی هارپر لی در خلق شخصیت وکیل داستان معروفش، کشتن مرغ مقلد بوده است. دفاع جانانه و پیشگویانه مکس از بیگر، نشان دهنده ی عمق آگاهی حقوقی و اجتماعی رایت است. 

خانه زاد در چاپ نخست در ظرف سه هفته دویست و پنجاه هزار نسخه فروش داشت و به چنان شهرتی دست یافت که ریچارد رایت را در موقعیت سخن گو و پدر ادبیات سیاهپوستان قرار داد. برخی منتقدین گفته اند که دو اثر رایت، پسرک سیاه و خانه زاد، فرهنگ آمریکایی را برای همیشه تغییر دادند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: خانه زاد، ریچارد رایت، ترجمه ی سعید باستانی، انتشارات هاشمی.

زنگار بشر

زنگار بشر یکی از شاخص ترین آثار فیلیپ راث است.

 راوی داستان ناتان زوکرمن است که شخصیت موازی فیلیپ راث در تعدادی از آثار اوست. شخصیت اصلی اثر مردی است که در شروع پر از عدد و رقم داستان این گونه معرفی می شود: « تابستان 1998 بود که همسایه ام کلمن سیلک ـ که در حدود بیست سال استاد متون کلاسیک در کالج آتنا در نزدیکی  خانه ما بود و همچنین شانزده سال به عنوان مدیر آن دانشکده خدمت کرده و دو سال پیش بازنشسته شده بود ـ محرمانه به من گفت که، در سن هفتاد و یک سالگی، با مستخدمه ی نظافتگر سی و چهار ساله ای که در آن کالج کار می کرد سر وسری دارد.»

انتخاب تابستان 1998 به عنوان زمان آشکار شدن روابط کلمن با زن نظافتچی، فونیا فارلی ـ آن هم دقیقا به عنوان عبارت شروع داستان ـ اتفاقی نیست. این همان تاریخی است که روابط بیل کلینتون و مونیکا لوینسکی بر ملا شد و کلینتون در آستانه ی استیضاح و برکناری قرار گرفت. فیلیپ راث که نسبت به آمریکا و تحولات آن به شدت حساس است، در خلال داستان  واکنش آمریکاییان به ماجرای کلینتون را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و از آن برای نشان دادن ماهیت عکس العمل اطرافیان کلمن به رابطه ی او و فونیا استفاده می کند.

کنتراست کلمن و فونیا، همچون کنتراست رئیس جمهور آمریکا و کار‌آموز کاخ سفید، کنتراستی حداکثری است. کلمن از برجسته ترین چهره های دانشگاهی  است و در مقابل، فونیا زنی ظاهراً بی سواد و از آن فراتر، دچار اختلال یادگیری است. شوهر فونیا لس فارلی از سربارزان آمریکایی حاضر در جنگ ویتنام است ( که از موضوعات مورد توجه فیلیپ راث است) و با اختلالات روانی حاد ناشی از حضور در آن جنگ دست و پنجه نرم می کند. او جدا از فونیا زندگی می کند اما حاضر نیست دست از سر او بردارد.

کلمن سیلک بازنشست نشده بلکه خود را بازنشسته کرده و دلیلش اتهامی است که به عنوان نژادپرستی به او وارد شده است. کلمن در شروع ترم برای شناختن دانشجویانش آنها را حاضر و غایب می کرده و بعد از چند جلسه متوجه شده که دو نفر از دانشجوها هرگز در کلاس حاضر نیستند. او از بقیه ی شاگردها می پرسد « آیا کسی این اشخاص را می شناسد؟ آیا آنها وجود دارند یا اشباح هستند؟» ساعتی بعد مدیر دانشکده کلمن را احضار و به او اعلام می کند که آن دو دانشجوی همیشه غایب به او اتهام نژاد پرستی زده اند. کلمن در کمال شگفتی متوجه می شود که آن دانشجوها دو دختر سیاهپوست هستند و از بد شانسی او در آمریکا برای تحقیر سیاهپوستان گاهی از آنها با عنوان اشباح یاد می شود.

موضوع وقتی جالب تر می شود که معلوم می شود کلمن بنا به ویژگی ظاهری خاصش نژاد و  دینش را به دلخواه خود تعریف (یا بهتر است گفته شود تحریف) کرده است.

در ماجرای اشباح هیچ یک از همکاران کلمن، حتی نزدیکترین دوستانش حاضر نمی شود از او حمایت کند. او از سر خشم استعفا می کند و خانه نشین می شود و پس از چندی همسرش را از دست می دهد. او معتقد است همسرش به دلیل شدت تاثر ناشی از وضعیت او در گذشته و بنا بر این برای انتقام گرفتن از دانشگاه، اسناد و مدارک مربوط به موضوع خود را جمع آوری کرده و از کلمن می خواهد تا بر آن اساس کتابی افشاگرانه بنویسد. با تغییر وضعیت روحی کلمن نوشتن کتاب منتفی می شود اما در نهایت بنا به تصمیم زوکرمن و برای اعاده ی حیثیت از او نوشته و تبدیل می شود به زنگار بشر.

داستان ضد قهرمان زن روشنفکر فرانسوی دارد که از همکاران کلمن و منصوب خود اوست. او که در ماجرای اشباح نقشی عمده ایفا کرده در تمام طول داستان به انحای مختلف برای کلمن دردسرساز می شود.

زنگار بشر به لحاظ زمانی مرتباً بین حال و گذشته در نوسان است و در هر بار بازگشت به گذشته شناخت بیشتری از کلمن پیدا می کنیم. پیری، تنهایی، اضطراب جنسی و مرگ ، همچون غالب آثار راث، از مضامین اصلی این داستان است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: زنگار بشر، فیلیپ راث، ترجمه ی فریدون مجلسی، نشر البرز.

از غبار بپرس

از غبار بپرس رمانی شبه خود زندگی نامه ای است از نویسنده ی آمریکاییِ الهام بخش چارلز بوکوفسکی، جان فانته.

شخصیت اصلی و راوی داستان آرتورو، جوان بیست ساله ای با هوش و عاشق نویسندگی است که خانه و شهر پدری خود را ترک کرده و به لس آنجلس آمده تا در آنجا به نویسنده ای بزرگ تبدیل شود. در شروع داستان او که در هتلی ارزان قیمت اقامت دارد با جیبی خالی و شکمی گرسنه منتظر است تا الهامی اساسی به سراغش بیاید.

پیش از این، داستانی کوتاه از آرتورو در مجله ای به چاپ رسیده که او نسخه های متعددی از آن را برای هدیه دادن به دیگران در چمدانش به همراه دارد.

در اثنایی که آرتورو در تلاش است تا چیزی در خور بنویسد، در ماجرایی پر کش و قوس که  سرشار از اهانت و بدجنسی دوسویه است، به دختری پیش خدمت با اصلیت مکزیکی دل می بنند که خود دلبسته ی مرد دیگری است. دختر به ماری جوانا معتاد است و مرد مورد علاقه او دوستش ندارد.

آرتورو از مخلوقات به یاد ماندنی عالم ادبیات است. او که در یکی از ضمایم کتاب به درستی به هولدن کالفید، شخصیت اصلی شاهکار سلینجر، ناطور دشت، تشبیه شده، فردی با عواطفی متناقض و اغراق آمیز، و زبانی تند و آمیخه به طنز و طعنه است که همواره بر اساس احساسات آنی خود عمل می کند؛ آدمی که به قول همان ضمیمه، دلت می خواهد دلداری اش بدهی و همزمان به خاطر نفهمی اش بخوابانی توی گوشش!

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: از غبار بپرس، جان فانته، ترجمه ی بابک تبرایی، نشر چشمه.

زوکرمن رهیده از بند

در میان آثار پرشمار فلیپ راث چهار رمان هست که شخصیت اصلی آنها مردی است به اسم  نیتن(یا ناتان) زوکرمن. زوکرمن رهیده از بند، دومین کتاب از این چهارگانه و یکی از شاخص ترین آثار اوست.

زوکرمن نویسنده ای است که پس از انتشار آخرین داستانش، کارنوفسکی، به شهرتی فراوان و ثروتی هنگفت دست پیدا کرده است؛ شهرت و ثروتی که بر خلاف انتظار برایش دردسر ساز شده است.

کارنوفسکی مثل هر اثر دیگری تحسین کنندگان و مخالفینی دارد. مخالفین، آن را به دلیل « به تصویر کشیدن یهودیان در فضایی هرزه درایانه و مملو از انحراف» محکوم می کنند و تا آنجا پیش رفته اند که یکی از آنها پیشنهاد داده که او را «باید با تیر بزنند». پدر زوکرمن که مردی متعهد و اخلاق گراست  و سالهای آخر عمر خود را در آسایشگاه سالمندان می گذراند، بدون اطلاع او، از جمله مخالفین کارنوفسکی است چرا که آن را مایه ی آبرو ریزی خانواده و جامعه ی یهودیان می داند. او که به درستی قادر به تکلم نیست در واپسین دم حیات خطاب به زوکرمن کلمه ای نامفهوم را به زبان می آورد که فهم آن به یکی از بزرگترین مشغله های ذهنی او تبدیل می شود.

دیگر مشغله ی ذهنی عمده ی زوکرمن اما از نوعی متفاوت است؛ مردی پیدا شده که طی تماس تلفنی او را تهدید کرده که در صورتی که پنجاه هزار دلار نپردازد، مادرش را خواهد ربود.

زوکرمن رهیده از بند همانند اکثر آثار راث، شبه خود زندگی نامه ی اوست و معروف است که ماجراهای زوکر من در این داستان در واقع همان ماجراهایی است که راث پس از انتشار رمان مشهورش، «شکایت پورتنوی» از سر گذرانده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: زوکرمن رهیده از بند، ترجمه ی سهیل سمی، نشر تیماژ.

مغز اندرو

مغز اندرو آخرین اثر منتشر شده در زمان حیات از ای. ال. دکتروف است.

شخصیت اصلی داستان، اندرو، متخصص و مدرس دانشگاه در زمینه ی روانشناسی شناختی است و کل داستان گفتگوی او با پزشکی روانکاو به شکلی است که گویی مستقیماً از یک سیستم ضبط صدا پیاده شده است. چنین شکلی از روایت معمولا گیج کننده است چرا که در آن گاه تشخیص گوینده کار آسانی نیست و آن چه به ویژه در مورد این داستان کار را سخت تر می کند این است که اندرو در بسیاری اوقات از خود به عنوان سوم شخص، و از آن جالب تر همچون در شروع داستان، دوست خود یاد می کند. شکل شروع و خاتمه و وضعیت شخصیت اصلی مغز اندرو یاد آور شاهکار سلینجر، ناطور دشت است.

اندرو به گمان خود آدمی دست و پاچلفتی و نحس است که باعث بروز انواع مشکلات و مصایب برای دیگران می شود. او به قول خودش می تواند در عرض یک دقیقه یک فامیل را از پا در آورد. نمونه اش وقتی است که در یک مهمانی درحین رقص دستش محکم به فک یک خانم همکار می خورد و او را نقش بر زمین می کند. بعد به طرف یخچال می دود تا یخ بیاورد و روی صورت او بگذارد. ظرف یخ پشت دو بطری است. او بطری ها را بر می دارد و در همین حین با شوهر آن خانم رو در رو می شود. چنان از دیدن آقای مزبور یکه می خورد که دو بطری از دستانش رها می شود و از قضا روی پاهای او می افتد و باعث شکستن پایش می شود. اندرو حتی در چند مورد مرگ از جمله مرگ فرزند خردسالش خود را مقصر می داند.

برخلاف بیشتر داستان های دکتروف، پس زمینه ی تاریخی مغز اندرو بسیار کم رنگ است و در آن از اشخاص و حوادث تاریخی مثل جورج بوش پسر و ماجرای یازدهم سپتامبر ـ که باعث مرگ همسر دوم اندرو شده ـ با ابهام و بدون ذکر نام واقعی یاد می شود.

اندرو به اقتضای تخصصش و به عنوان مقدمه ی تعریف بعضی از ماجراهای خود، در جای جای داستان نظریه های جالبی مطرح می کند که نشان دهنده ی وسعت معلومات دکتروف است. یکی از این نظریه ها مسئله ی مغز جمعی یا مشترک برخی جانوران مثل مورچه ها است. اندرو معتقد است این پدیده چیزی ماورای تک تک مورچه هاست و رفتار یکایک آنها را کنترل می کند. او این نظریه را در مواردی مثل شعله ور شدن ناگهانی جنگ ها و پارک رفتن مردم در روزهای یکشنبه، به جوامع انسانی هم تعمیم می دهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: مغز اندرو، ای. ال. دکتروف، ترجمه ی سید سعید کلاتی، انتشارات هیرمند.