جاز

مشهور است که  تونی موریسون همانند فالکنر، و شاید تحت تاثیر او، داستانهایش را از جایی شروع می کند که خواننده از آن بی اطلاع است:

در دلبند:« ۱۲۴ کینه جو بود. پر از زهر کودکی شیرخواره. هم زنهای خانه این را می دانستند و هم بچه ها.»

در یک بخشش: « نترس ... با وجود کاری که انجام داده ام، گفته هایم آسیبی به تو نمی رساند.»

اما جاز شروع و به تبع آن ساختار متفاوتی دارد:

« او را می شناسم. با دسته ای پرنده در خیابان لینوکس زندگی می کرد. شوهرش را هم می شناسم. عاشق دختری هجده ساله شد. عشقش چنان عمیق و جن زده بود که هم غمگینش می کرد و هم شاد، طوری که عاقبت برای حفظ این احساس او را با تیر زد! وقتی همسرش – اسمش ویولت است – به مراسم تشییع جنازه رفت تا دخترک را ببیند و صورت بی جانش را ببرد، پرتش کردند روی زمین و از کلیسا بیرون انداختند. بعد، از میان آن همه برف دوید و وقتی به آپارتمانش رسید، پرنده ها را از قفس درآورد و از پنجره آزاد کرد؛ یا باید یخ می زدند یا پرواز می کردند. بین این پرنده ها طوطی ای هم بود که مدام می گفت: «دوستت دارم.» »

تونی موریسون در همین یک پاراگراف، پیرنگ داستان را به صورت خلاصه لو می دهد و در ادامه در  پنج ـ شش صفحه اول (تا انتهای پاراگراف اول صفحه ی ۱۵)، طرح کامل آن را هم بر ملا می کند.

در فیلم برداری فیلمهای سه بعدی از دوربینی با دو لنز استفاده می‌شود که هر کدام یک صحنه واحد را از زاویه‌ای متفاوت (ونزدیک به هم) فیلمبرداری می‌کند. ساختار روایی جاز چیزی شبیه فیلم برداری سه بعدی است.

جاز رمانی چند صدایی و غیر خطی است. راوی محوری جاز که از نوع راوی نامطمئن* است، همان است که داستان را شروع را می کند. علاوه بر او داستان چهار راوی شخصیت هم دارد؛ ویولت و جو، زن و شوهری که در پاراگراف اول معرفی می شوند، مقتول (دورکاس) و دوست او فلیس. روایت ها ی راوی های شخصیت از نوع محاوره ای اند و همانند عبارات نقل قولی تماماَ در داخل گیومه آمده اند.

موضوع اصلی و مرکزی جاز همان است که در پاراگراف اول آن خلاصه شده است. هر یک از راوی ها  از زاویه دید خاص خود و مستقل از دیگران  همان موضوع  را  تعریف می کند و حاصل کار داستانی چند بعدی ـ یا به قول صالح حسینی در مقدمه ی لردجیم، دارای حجم ـ  و بسیار جذاب و خواندنی است.

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت: جاز را دوست خوبم میله ی بدون پرچم به من توصیه کرد. از او بسیار ممنونم و خواندن نوشته ی بسیار قوی و خواندنی اش در باره آن را در این پست جداَ توصیه می کنم.

مشخصات کتاب: جاز، ترجمه ی سهیل سمی، نشر موسسه ی فرهنگی انتشاراتی آفرینه، چاپ اول،۱۳۷۹ .