نظارت دقیق قطارها

پس از تنهایی پر هیاهو که در میان فارسی خوانها با استقبال فراوان روبرو شد، نظارت دقیق قطارها دومین رمانی است که از بهومیل هرابال وارد بازار نشر شده است. از اطلاعات جسته گریخته ای که در باره ی سابقه ی انتشار نظارت دقیق قطارها در ایران موجود است، پیداست که این رمان نسبتاَ کوتاه  پیش از چاپ اخیر، با همین ترجمه در دهه ی پنجاه در مجله ی تماشا به چاپ رسیده است و کتاب حاضر نسخه ی به احتمال بسیار زیاد دست و پاشکسته ی همان ترجمه است. اسم کتاب در نسخه ی انگلیسی که ترجمه ی فارسی از روی آن صورت گرفته«closely watched trains»است که چیزی در حدود" قطارهای به دقت تحت نظر" یا به قول پیروز دوایی در مقدمه ی تنهایی پر هیاهو" قطارهای به شدت مراقبت شده" است.

 شخصیت اصلی و راوی داستان مرد جوانی است به اسم میلوش هرما. زمان داستان ماههای پایانی جنگ دوم جهانی و مکان آن روستایی در زادگاه هرابال در چک اسلواکی سابق و جمهوری چک کنونی است. سابقه ی خانوادگی هرما مورد حسادت اهالی روستا بوده و هست. جد پدری او از سن ۱۸ سالگی بیکار و بیعار با حقوق بازنشستگی از کار افتادگی جنگ زندگی می کرد و دائماَ روزگار خوش خود را به رخ هم ولایتی هایش می کشید تا بالاخره در اثر افراط در قمپز در کردن در سن ۱۰۰سالگی مورد ضرب و شتم قرار گرفت و مرد.

 پدر بزرگ هرما هیپنوتیزور بود و در سیرک کار می کرد. به عقیده ی اهالی روستا که نوعأ کشاورز و زحمتکش اند، کار در سیرک و هیپنوتیزم یعنی بیکارگی و ولگردی. وقتی تانکهای آلمانی به قصد اشغال چک اسلواکی از مرز عبور کردند، پدر بزرگ هرما به تنهایی به مقابله آنها رفت. او در مقابل ستون زرهی با دستهای گشوده ایستاد و تلاش کرد تا با استفاده از نیروی هیپنوتیزم آنها را وادار کند سر خر را کج کنند و به کشور خود بازگردند. تانک فرماندهی آلمانی مشکل را با عبور از روی پدر بزرگ حل کرد و دیگر هیچ چیز جلودارش نشد. و بالاخره پدر که لوکوموتیو ران بود به دلیل سختی شغل در چهل و هشت سالگی باز نشسته شده بود و همولایتی ها وقتی یادشان می آمد که او هنوز سی سال دیگر می تواند زنده بماند، از حسادت دق می کردند.

تا اینجای مطلب ترجمه ی فارسی بر اثر هرابال منطبق است. اما از اینجا به بعد ترجمه ی فارسی با حذف چند حادثه ی کلیدی  وچند تغییر در متن اصلی، خواننده را وارد فضایی مبهم و مه آلود می کند که خارج شدن از آن جز با کمک منابع دیگر از جمله نسخه ی سینماییِ داستان(که من آن را ندیده ام) و نوشته های مختلف در مورد فیلم و کتاب امکان پذیر نیست.

هرابال داستان را با خبر انهدام یک هواپیمای نظامی آلمانی و صحنه ی جالب چرخش بال هواپیمای ساقط شده بر فراز مرکز روستا و سقوط آن در باغ کلیسای جامع شروع می کند. ماجرا همین پریروز اتفاق افتاده و اهالی بلافاصله قطعات لاشه هواپیما را جدا کرده اند و به مصارف گوناگون از جمله پوشش سقف لانه های خرگوش خود رسانده اند. مقارن ماجرای سقوط هواپیما هرما که کارمند کارآموز راه آهن است پس از طی دوران نقاهتِ پس از خودکشی ناموفق در سه ماه قبل، به سر کار خود که یک ایستگاه درجه چندم راه آهن است باز می گردد. علت خودکشی هرما شکست در نخستین تجربه ی معاشرت جنسی است و این نخستین حادثه ی کلیدی حذف شده در ترجمه است.

هرما به مجرد بازگشت به کار، در جریان اتفاقی عجیب قرار می گیرد که در غیبت او در ایستگاه رخ داده است. هرما همکار نترس و بی کله ای دارد به اسم آقای هوبیچکا. هوبیچکا چند وقت پیش در اقدامی عجیب و جنجال برانگیز یک شب با تلگرافچی ایستگاه، ویرجینیا خلوت کرده و پیش یا پس از ماجرایی که احتمالأ در داستان وجود دارد ولی در ترجمه حذف شده، تمام مهرهای ایستگاه را( با تغییر نسبت به متن اصلی) بر روی دست ویرجینیا زده است.

موفقیت حسادت برانگیز هوبیچکا در ارتباطش با ویرجینیا و بی تفاوتی آشکارش نسبت به تبعات ناگواری که این امر می تواند بر سوابق حرفه ای اش بگذارد او را در نظر هرما تبدیل به یک قهرمان می کند؛ قهرمانی که از قضا  پهلوان عرصه ی دیگری به  جز فتوحات جنسی نیز هست.

گفتن ادامه ی ماجرا  و حادثه ی کلیدی دیگری که ترجمه ی فارسی از روی آن پریده داستان را لو خواهد داد. همین قدر می شود گفت  که حادثه ی حذف شده که  با کمک هوبیچکا رخ می دهد، قرینه ی مثبت حادثه ی منجر به خودکشی هرما در ابتدای داستان است و تاثیری بسزا بر او و سرنوشتش بر جای می گذارد.

نظارت دقیق قطارها اثری است که هرابال با آن به شهرت رسیده و حاصل تجربیات شخصی مستقیم او در شغل  کارگری راه آهن و مسئولیت خط و راهنمایی قطارهاست. اقتباس سینمایی نظارت دقیق قطارها در سال ۱۹۶۸ در چهلمین دوره ی اسکار جایزه بهترین فیلم زبان خارجی را از آن خود کرده است. 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: نظارت دقیق قطارها، بهومیل هرابال، ترجمه عدنان غریفی، نشر افراز، چاپ دوم، ۱۳۹۲.