بیداری

بیداری(1899) از مطرح ترین آثار بانوی نویسنده ی آمریکایی، کیت شوپن و یکی از اولین ها در ادبیات فمینیستی است.

شخصیت اصلی داستان زن جوان متأهل و دارای چند فرزند است به اسم ادنا پونتلیر. داستان در منطقه ای ساحلی  شروع می شود که خانواده ی پونتلیر تعطیلات تابستانی را رد آنجا می گذرانند.

شروع قابل تأمل داستان چنین است: « طوطیِ سبز و زردی که در قفس بیرون در قرار دارد مدام تکرار می کند گم شو! کم شو! خدای من! مهم نیست!» در صفحه ی نخست دو بار دیگر از این طوطی یاد می شود. چنین وضعیتی جای تردیدی باقی نمی گذارد که موجودی که جایگاه بسیار با اهمیت کلمات و جملات آغازین کتاب را به خود اختصاص داده است، یا بناست خود نقشی مهم در داستان ایفا کند یا نماد چیزی اساسی در آن است. کلمات به کار رفته توسط پرنده و ترتیب آنها به هیچ روی تصادفی نیست و آنچه موضوع را جالب تر می کند این است که شنونده ی این کلمات به ظاهر پراکنده و بی ربط، کسی نیست جز همسر ادنا، آقای پونتلیر.

در آمریکا در آن زمان، همچون بسیاری جاهای دنیا ( و شاید در همه جا) زنان متأهل و دارای فرزند بنا بوده از فرزندانشان بت هایی بسازند و شوهرانشان را بپرستند و این وظیفه را مقدس بشمرند«که خود را نه به عنوان یک فرد، بلکه به عنوان فرشته های خدمت گزار» در نظر بگیرند. آقای پونتیلر معتقد است ادنا چنین زنی نیست و در انجام تکالیف همسری و مادری کوتاهی می کند و از آن مهم تر خود ادنا هم نه می خواهد و نه می تواند چنین زنی باشد؛ زنی معقول و خلاصه شده در وظایف همسریو مادری که ایفای نقشش در داستان به عهده ی شخصیت دیگری به اسم آدل راتیگنول گذاشته شده است.

برای این که طیف زنان داستان کامل بشود، در نقطه مقابل خانم راتیگنول زن دیگری حضور دارد به اسم مادمازل رِیز. رِیز زنی نه چندان جوان، با ظاهری نازیبا و غیر آراسته و زندگی نه چندان مورد پسند زمانه است. تنها شاخصه ی مثبت مادمازل ریز پیانو نواختن چیره دستانه ی اوست.

ادنا در تمام طول داستان درگیر این مسئله است که چگونه خودش باشد نه آنچه از او انتظار می رود. و در این میان مرد جوان مجردی به اسم آلبرت برای او نقش کاتالیزور را ایفا می کند. ادنا در این فرایند تغییر می کند اما این تغییر یکباره اتفاق نمی افتد. داستان صحنه یا سکانسی تعیین کننده دارد که زندگی او به پیش و پس از آن تقسیم می شود. این صحنه مربوط به اواخر یک میهمانی است. زمانی که آلبرت، مادمازل ریز که جزو مهمانان نیست را به مجلس می آورد تا چیزی بنوازد. نواختن ریز، ادنا را منقلب می کند و او به نحوی مبهم احساس می کند حقیقت محض را با تمام وجود خود درک کرده است. پس از مهمانی، میهمانان از جمله ادنا در زیر نور مهتاب به دریا می زنند. ادنا که تمام طول تابستان را تحت تعلیم شنا بوده و چندان چیزی نیاموخته در حالی که مطابق معمول به طرزی ناشیانه در حال دست و پا زدن است به ناگاه خود را در حال شنا کردن و دور شدن از ساحل میابد.

چندی پس از این صحنه، خانواده ها به شهر باز می گردند و هر یک به کار خود مشغول می شوند. ادنا امّا احساس می کند که دیگر آدم سابق نیست. او که نقاشی آماتور است درصدد بر می آید تا از طریق فروش آثار خود استقلال مالی کسب کند.

روند کسب استقلال شخصیت در ادنا روندی کند و پر فراز و فرود است و همه ی اشخاصی که از آنها اسم برده شد در آن نقشی به عهده دارند. مدت داستان کمتر از یک سال است و در پایان آن ادنا به همان ساحل شروع داستان بازگشته است. پیش از آن او در شهر میهمانی ترتیب داده است که ویکتور، برادر آلبرت یکی از مدعوین آن بوده است. ویکتور پیش از حضور غافلگیر کننده ی ادنا در ویلای ساحلی مشغول توصیف زیبایی او در آن میهمانی باشکوه برای دوست دختر خود است:« نوشیدنی ها در جامهای بزرگ زرین خورده می شدند. الهه ی ونوس که از کف نوشیدنی بر می خاست نمی توانست جذاب تر از خانم [ادنا] پونتیلر که با جواهرات درخشان و الماس ها در جلوی کلاهش حاضر بود، نمایان شود...»

اشاره ی ویکتور به اسطوره ی تولد ونوس است که نقاشان بسیاری آن را به تصویر کشیده اند و یکی از مشهور ترین آنها بوتیچلی است. در اثر بوتیچلی ونوس که در دریا و از دل صدفی زاده شده، درون صدف  برهنه ایستاده است. الاهه ای تن پوشی برای او آورده  و الهه ی بادها با دَم خود صدف را به ساحل هدایت می کند.

تمثیل ونوس بی جهت توسط ویکتور استفاده نشده است و بناست خواننده را برای صحنه ی پایانی داستان آماده کند؛ جایی که به قرینه ی طوطی محبوس شروع داستان، پرنده ای پرشکسته اما آزاد، گیج و سردرگم  به سمت آب در پرواز است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: بیداری، کیت شوپن، ترجمه ی ماهان سیارمنش، انتشارات دوات معاصر.