فتح پلاسان

در ناتورالیسم ادبی که امیل زولا پایه گذار و مهم ترین نماینده آن است، وراثت عاملی بسیار تأثیرگذار بر سرشت و سرنوشت آدم هاست. زولا به منظور اثبات این امر مجموعه ای عظیم در بیست جلد تحت عنوان روگن ماکار پدید آورد و در آن به شرح حال چند نسل متوالی از خانواده ای به همین نام پرداخت. شاخه ی روگن این شجره نامه بخش مشروع و شاخه ی ماکار، بخش نامشروع آن را شکل می دهد. به طور خلاصه زولا در این مجموعه ترتیب کار را طوری می دهد که برای مثال فرزند رابطه ی نامشروعِ زنی بد کاره حتما تبدیل به آدمی پست و جنایت کار می شود که او هم به نوبه ی خود فرزندانی نظیر خودش را تولید و تکثیر می کند. فتح پلاسان جلد چهارم این مجموعه و یکی از مشهورترین مجلدات آن است.

زمان داستان سالهای نخست حکومت لویی بناپارت بر فرانسه (امپراطوری دوم) و مکان آن شهرستانی خیالی به اسم پلاسان است.

اشخاص اصلی داستان زن و شوهری با نسبت دختر عمه و پسر دایی از خانواده ی روگن ماکار هستند. اسم زن مارت و اسم مرد موره است. مارت متعلق به شاخه ی روگن و موره از شاخه ی ماکار است. مارت و موره سه فرزند دارند؛ یک دختر نوجوانِ به لحاظ ذهنی عقب مانده و دو پسر جوان که سرنوشت شان در کتاب های بعدی پی گرفته می شود.

خانواده ی موره خانواده ای نسبتاً متمکن و ظاهراً خوشبخت است. مارت زنی گوشه گیر و کم توقع است که روزش را به وصله کردن جوراب می گذراند. در مقابل موره تجارت پیشه ای طماع و بهانه جو ست.

در زندگی خانواده همه چیز چنان است که سال ها بوده تا این که موره تصمیم می گیرد طبقه ی دوم خانه ی محل سکونت شان را برای کسب در آمد بیشتر اجاره دهد. مستأجری که پیدا می شود کشیشی بسیار تو دار و مرموز به اسم آبه فوژا است.

آبه فوژا که شایعاتی در باره ی گذشته ی او مطرح است، نقشه ی تبدیل شدن به قدرتمند ترین فرد پلاسان را در سر می پروراند و عملی کردن نقشه ی خود را با تأثیر گذاری بر مارت از طریق بیدار کردن شور مذهبی در او آغاز می کند. مارت تبدیل به مبلغ آبه فوژا می شود و با فاصله گرفتن تدریجی از  مسئولیت های خانوادگی به فعالیت های اجتماعی رو می آورد و خواسته یا ناخواسته راه را برای فعالیت های آبه فوژا در عرصه های دینی و  سیاسی پلاسان باز می کند.

ناتورالیسم  مکتبی با گرایشات واقع گرایانه است. اما واقع گرایی ناتورالیستی نوعی واقع گرایی گزینشی و هدف دار است که به دلیل اصرار زیاد بر رد و طرد قراردهای موجود اخلاقی و اجتماعی، عمدتاً سویه ی تاریک زندگی بشر را می کاود. در داستان های زولا چیزی جز ننگ و پلیدی و پلشتی وجود ندارد. در فتح پلاسان نیز چنین است. مهمترین رخداد جمعی داستان انتخاباتی است که بناست به زودی برگزار شود. همه ی اشخاص متنفذ شهر  در حال دسیسه چینی به زیان گروه رقیب اند. آبه فوژا که در مرز دو گروه ایستاده تلاش می کند تا نتیجه ی انتخابات را خود تعیین کند. او که مقدمتاً خانه ی موره ی بینوا را فتح کرده می رود تا پلاسان را فتح کند و در این راه همچون دیگران، هر کاری را مجاز می شمارد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: فتح پلاسان، امیل زولا، ترجمه ی هوشنگ امیر کردی، انتشارات نیلوفر.

بووار و پکوشه

رمان ناتمام بووار و پکوشه، آخرین اثر منتشر شده از گوستاو فلوبر است.

بووار و پکوشه که اسمشان را به کتاب داده اند، دو مرد میانسالِ مجرد از طبقه ی متوسط در فرانسه ی اواسط قرن نوزدهم اند. آنها که تصادفا هر دو نسخه بردارند، به طور اتفاقی با یکدیگر آشنا می شوند، اتفاقاً می فهمند که علایق مشترک فراوانی دارند و بلافاصله به دوستانی یک دل و یک جان تبدیل می شوند.

به فاصله ای اندک از شروع داستان ارث کلانی به بووار می رسد. او و پکوشه که در آستانه ی بازنشستگی است، تصمیم می گیرند با ثروتی که در اختیار دارند به دنبال تحقق رویاهای خود بروند؛ و رویای آنها چیزی نیست جز رویای طبقه ی متوسط که داستان هجویه ای است بر آن؛ هجویه ای که به دلیل علاقه ی وافر اعضای این طبقه به دانستن ولو اندکی از هرچیز، اثری دایرة المعارفی و در بردارنده ی مطالبی متنوع و متعدد از شماری غیر قابل تصور (برای یک داستان) از شاخه های مختلف علوم و فنون است که کشاورزی، باغ داری، دام داری، شیمی، پزشکی، نجوم، زمین شناسی، باستان شناسی، تاریخ، فلسفه، ادبیات، علوم تربیتی، الاهیات و علوم خفیه تعدادی از آنهاست.

بووار و پکوشه که انگار شخصیت های کارتونی پت و مت را با الهام از آن ها ساخته اند ملکی اربابی با محوطه ای وسیع در یک ده خریداری و به آنجا نقل مکان می کنند. الگوی کلی رفتاری آنها این است که ایده ای به ذهن یکی از آنها خطور می کند؛ هردو با شوق و ذوق فراوان به دنبال تحقق آن ایده می روند؛ چون دانش، تجربه و حوصله ی کافی ندارند در کار خود شکست می خورند؛ در پی شکست دچار یاس و سرخوردگی می شوند؛ پس از کوتاه زمانی اراده ی خود را باز میابند، ایده ای تازه پیدا می کنند و این چرخه را تکرار می کنند.   

  گفته شد که این داستان اثری دایرة المعارفی است. ژاک سوفل در مقدمه ی کتاب با استناد به یکی از دفتر های خاطرات فلوبر می گوید او پیش از شروع به نگارش بووار و پکوشه دو سال وقت صرف مطالعه و گردآوری مطلب از صدها اثری کرده در کتاب به آنها استناد کرده است. از بخش های جالب داستان جایی (در اوایل فصل پنج)است که در دوره ی علاقه مندی بوار و پکوشه به ادبیات، فلوبر به توصیف اجمالی آثار و شیوه ی نگارش برخی از برجسته ترین رمان نویسان متقدم و معاصر خود می پردازد.

کتاب بنا بوده شامل دوازده فصل باشد که دو فصل آن نانوشته باقی مانده لیکن خوشبختانه طرح کلی آن دو فصل موجود و به  داستان ضمیمه است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: بووار و پکوشه، گوستاو فلوبر، ترجمه ی افتخار نبوی نژاد، انتشارات کاروان.

شاه سلیمان

شاه سلیمان، اثر رومن گاری، داستان پیر مردی یهودی و ثروتمند است که در آپارتمانش در پاریس، موسسه ای شبانه روزی را برای کمک به آدم های افسرده و در آستانه ی خودکشی راه اندازی کرده است. سلیمان 84 ساله اما بسیار سالم و سر حال است. او امپراطور شلوار های آماده است و ثروتش را از این راه اندوخته است.

مدت داستان حدود یک سال و زمان آن دهه ی هفتاد قرن بیستم است. راوی داستان راننده ی تاکسی جوانی به اسم ژان است که پس از آشنا شدن با سلیمان تحت حمایت مالی او قرار می گیرد و به استخدامش در می آید.

یکی از وظایف ژان رساندن هدایای موسسه به افراد تحت حمایت آن است و در یکی از همین ماموریت هاست که او با دوشیزه کورا لمنیر آشنا می شود. کورا خانمی مسن است که به تنهایی زندگی می کند و از آشنایان قدیمی سلیمان است. او در جوانی خواننده ای نسبتا مشهور بوده که ستاره ی اقبالش به دلیل ارتباط با یکی از اعضای گشتاپو در زمان اشغال پاریس توسط آلمان نازی رو به افول گذاشته است.

سلیمان که پیش از جنگ عاشق کورا بوده در تمام مدت حضور آلمانها در پاریس، در جایی در پاریس مخفی بوده است. پس از جنگ او کورا را به طور مستقیم و غیر مستقیم مورد حمایت قرارداده اما نتوانسته این گناه که در دوره ی زندگی مخفی به سراغش نرفته را بر او ببخشد.

باری، ژان که از ماجرای سلیمان و کورا اطلاع پیدا می کند، تصمیم می گیرد آن دو را به هم برساند و در این کار از هیچ تلاشی فروگذار نمی کند.

شاه سلیمان همچون دیگر آثار نویسنده، در داستان سرایی و شخصیت پردازی اثری قوی است. اشخاص محوری داستان  که همگی برچسب رومن گاری را برخود دارند، آدم هایی با ویژگی هایی اغراق شده و در عین حال باورپذیر و از آن مهم تر دوست داشتنی اند. ژان با آن که آدمی کم سواد است عاشق لغت نامه است؛ دوست همکار و شریک  تاکسی او آدمی فیلسوف مشرب و روانشناس است؛ و شخصیت اصلی اثر آقای سلیمان، سرگرمی های منحصر به فردی دارد که یکی از جالب ترین آنها خرید کارت پستالهای قدیمی استفاده شده ای است که او خود را مخاطب نوشته های پشت آن ها فرض می کند. برای مثال وقتی پشت کارت پستالی می خواند که زنی به مردی (احتمالا همسرش) توصیه کرده که خود را گرم نگاه دارد، بلافاصله برای خودش ژاکتی گرم می خرد و آن را به تن می کند. او در توضیح و توجیه رفتار خود می گوید:« هشتاد ساله هستم و کسی را ندارم که حتی برایش بگریم. تنهایی وحشتناک، یعنی از دست دادن کسی که به او عشق می ورزیم، ولی از آن وحشتناک تر، تنهایی اندوه باری است  که کسی را برای از دست دادن نداشته باشیم.»28

شاه سلیمان آخرین رمان  رومن گاری است. 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب: شاه سلیمان، رومن گاری، ترجمه ی کیومرث پارسای، نشر مصدق.

دفترچه ی یادداشت قرمز

زن جوان تا میان سالی به اسم لور در پاریس شب هنگام در آستانه ی ورود به آپارتمان محل اقامتش مورد حمله ی یک سارق قرار می گیرد. سارق تلاش می کند تا کیف زن را از دست او برباید. زن مقاومت می کند  و در اثنا ی در گیری  از ناحیه ی سر آسیب می بیند. سارق کیف را بدست می آورد و می گریزد.

لور که از جمله کلید منزل و کیف پولش را از دست داده گیج و منگ به هتلی در روبروی محل اقامتش مراجعه می کند و به جای در خواست کمک یا تماس با پلیس از مسئول پذیرش می خواهد تا به او اعتماد کند و برای یک شب اتاقی در اختیار او بگذارد. مسئول پذیرش با درخواست او موافقت می کند. زن به اتاق می رود و می خوابد اما صبح که به سراغش می روند معلوم می شود در اثر ضربه ای که هنگام سرقت به سرش وارد شده به کما رفته است. او را برای معالجه به بیمارستان منتقل می کنند و در آنجا تحت مراقبت قرار می گیرد.

از سوی دیگر مرد میانسال به اسم لوران که صاحب یک کتاب فروشی است (و شباهت اسمش به لور اتفاقی نیست) همان صبح انتقال لور به بیمارستان در مسیرش بر روی یک سطل زباله توجهش به کیف زنانه ی نویی جلب می شود که همان کیف لور است. او که از وضع ظاهر کیف حدس زده که خالی نیست، با این احتمال که مسروقه است و عمدا"  به آن شکل در معرض دید گذاشته شده، آن را بر می دارد و سر راه به دفتر پلیس مراجعه می کند. تحویل دادن کیف تشریفات پیچیده ای دارد و لوران فرصت زیادی ندارد. بنابر این آن را با خود می برد تا در فرصتی دیگر به پلیس مراجعه کند.

کنجکاوی باعث می شود تا لوران در خانه کیف را خالی و محتویات آن را در جستجوی سرنخی برای یافتن صاحبش از نظر بگذراند. در میان خرت و پرت های داخل کیف دفترچه ی یادداشت قرمزی هست که  لور برخی اتفاقات روزانه و تأملات خود را در آن یادداشت کرده است. لوران با خواندن یادداشت ها کنجکاوی اش درباره ی صاحب کیف و علاقه اش برای یافتن وی دوچندان می شود. او بدون داشتن سرنخی به درد بخور جستجویش را آغاز می کند.

دفترچه ی یادداشت قرمز رمان نسبتاً کم حجم و ساده و خوش عاقبتی است که طرحش از همان اوایل به آسانی لو می رود. یکی از سرنخ هایی که لوران دنبال می کند او را به پاتریک مودیانو می رساند که در داستان از او و رمانش تصادف شبانه که موضوعش چندان بی ارتباط با داستان نیست چندین نوبت یاد می شود. کتاب اثر آنتوان لورین است و شکیبا محب علی آن را ترجمه کرده است.

                                                  خرداد 1396

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت1: از نکات جالب و نادر ترجمه ی فارسی این است که تعداد زیادی از اسامی خاص در آن با بیش از یک تلفظ نوشته شده اند. برای مثال "لوکایه روژ"13 در نوبت های بعد می شود "لوکایه قوژ" و "لی کهیه اوژ"!143؛ "زاویه" (والادیه)44 می شود "اگزاویه"45؛ "پیشیه"70 می شود "پیچیه"71؛ "لادفانس"103 می شود لادیفنس"104؛ "موپسان" دو خط بعد می شود "موپاسو"138 و ...

پی نوشت 2: در ترجمه از سبک ساختمانی منتسب به بارون هوسمان با عنوان سبک عثمانی یاد شده است86. 

تومای حقه باز

رمان کوتاه تومای حقه باز اثر نویسنده، شاعر، نمایش نامه نویس، فیلم ساز، منتقد و طراح مشهور فرانسوی، ژان کوکتو، که اخیرأ به فارسی ترجمه و منتشر گردیده، یکی ازمشهورترین نوشته های او و یکی از آثار شاخص ادبیات فرانسه است.

تومای حقه باز توسط دانای کل روایت می شود و اثری یک تکه و بدون فصل بندی است که تغییر صحنه ها در آن با دو سه خط فاصله انداختن در متن صورت می گیرد.

مکان شروع داستان شهر پاریس و زمان آن سالهای جنگ اول جهانی است. شخصیت اصلی داستان پسر شانزده ساله ی فرانسویِ بدون گذشته، به اسم گیوم توما است. توما به دلایلی نه چندان روشن و بیشتر از روی شیطنت، باپوشیدن لباس یک افسر جزء، خودش را به عنوان یک نظامی جا می زند. او اتفاقأ در سر از یک واحد امدادی درمانی در می آورد که بیوه ی جوان پرنسی فرانسوی به اسم پرنسس دو بوروم در آنجا داوطلب خدمت است. علت اولیه حضور پرنسس در آن واحد بستری شدن دختر نوجوانش، آنریت در آنجا به علت مشکلات آپاندیس وی بوده است.

 ویژگی های اخلاقی توما وسر و شکل بچه گانه و قابل اعتمادش باعث می شود که هنوز ده دقیقه از ورودش به واحد نگذشته با همه قاطی شود به همه کمک کند و انگار از همه چیز مطلع است.

توما اندکی بعد به دکتر واحد برخورد می کند که به اتفاق پرنسس مشغول تهیه فهرست افراد است. دکتر اسم توما را می پرسد و او خودش را گیوم توما دو فونتونوا معرفی می کند. فونتانوا زادگاه گیوم و در عین حال اسم فامیل ژنرالی معروف است. دکتر از توما می پرسد آیا با ژنرال نسبتی دارد؟ و او به سادگی و بدون هیچ گونه تصمیم قبلی، به دروغ می گوید برادر زاده ی ژنرال است. دروغ توما موقعیت او را در واحد تثبیت می کند. او از آن پس هر وقت که لازم باشد باز هم به سادگی دروغ هایش را به خورد بزرگترهایی می دهد اصرار دارند آنها را باور کنند.

همه چیز بر وفق مراد توماست تا آن که آنریت به او دل می بندد. توما که علاقه ای نسبت به آنریت در خود احساس نمی کند برای فرار از او داوطلب خدمت در خط مقدم جبهه می شود؛ جایی که اندک اندک از برادرزاده ی قلابی ژنرال فرمانده، به همرزمی ساده و همچون دیگران در معرض تهدید مرگ تبدیل می شود.

                                                   فروردین 1396

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مشخصات کتاب:تومای حقه باز، ژان کوکتو، ترجمه ی شراره شاکری، انتشارات آرش.